İlk İklim Değişikliği Modelinin 1896’da Oluşturulduğunu Biliyor musunuz?

Bilim dünyasında, ilk iklim modellemesi İsveçli bilim insanı Svante August Arrhenius (1859-1927) tarafından 1896’da oluşturulmuştur.

Arrhenius, bir fizikçidir. Ancak, çalışmaları kimya alanına da kaymıştır. Arrhenius’un çalışmaları bilim yaşamı boyunca üç başlıkta toplanmıştır: fiziksel kimya, kozmik fizik ve bağışıklık kimyası.

Arrhenius’un iklim modellemesi ile ilgili çalışmaları kozmik fiziğin kapsamında yer almaktadır. 1903’te, kimya alanında Nobel ödülü almıştır. Ödül, fiziksel kimya alanında yaptığı çalışmalara istinaden verilmiştir.

Arrhenius, 1895-1900 arasında Stockholms Högskola’da kozmik fizik üzerine çalışmalar yapar. Stockholms Högskola, bugünkü Stockholm Üniversitesi’dir. Arrhenius, 1891’de bir grup bilim insanıyla jeoloji, meteoroloji ve astronomi alanlarında çalışmalar yapmak üzere Stockholm Physical Society’yi kurar.

Stockholm Physical Society’de yapılan çalışmalarda Arrhenius, denizlerin ve okyanusların, atmosferin ve kara parçalarının arasındaki fiziki ilişkilerin açıklanmasına odaklanır. Yerkürenin yüzeyinin ortalama sıcaklığı atmosferde ısı tutan gazların etkisiyle değişime uğramakta mıdır? Soru, bugün sera gazları adı ile anılan gazların küresel ısınma üzerindeki etkisini anlamaya yönelik değil mi? Arrhenius, bu soruya cevap bulmanın peşine düşer.

Stockholm Physical Society’de yapılan çalışmaların esas amacı Dünya’nın neden buzul çağına girmiş olduğunu anlamaktır. Çalışmalar öyle bir şekilde ilerler ki, atmosferdeki karbondioksit miktarının su buharı ile beraber yerkürenin yüzey sıcaklığını nasıl etkilediği bulunur. Buna göre, atmosferdeki karbondioksit miktarındaki (karbonik asit) artış ve azalışların yerkürenin sıcaklık seviyesini de arttırdığı ya da azalttığı ortaya çıkar.

Arrhenius’u ilk iklim modellemesine götüren çalışmalardan ortaya bazı veriler çıkar. Atmosferdeki karbondioksit miktarı çalışmaların yapıldığı zamanlardaki verilere göre 2.5 ila 3 kat aralığında artacak olursa, Arktik Okyanusu (Kuzey Kutbu Bölgesi) 8-90C kadar ısınacaktır. Buna karşın, Dünya’nın 40. ve 50. paralelleri arasında bir buzul çağı yaşanması için atmosferdeki karbondioksit miktarının çalışmaların yapıldığı zamanlardaki mevcut seviyelerin %55-62 aralığına denk gelecek seviyelere düşmesi gerekecektir. Bu da, yerkabuğunda 4-50C’lik soğuma anlamına gelmektedir.

Arrhenius, çalışmalarını “On the Influence of Carbonic Acid in the Air upon the Temperature of the Ground” başlıklı çalışmasıyla “The London, Edinburgh, and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science” adlı dergide 1896’da yayınlar. Böylece, bilim tarihinin ilk iklim modellemesi bilimin sahnesinde yerini alır.

1896’da yayınlanan eserde, fosil bazlı yakıtların atmosfere salınmasıyla ilgili vurgular yoktur. Ancak, fosil bazlı yakıtların kullanımıyla atmosfere salınan karbondioksit miktarının yerkabuğunun ortalama sıcaklığı üzerinde yapacağı etkiler dolaylı olarak bugünkü bilgiler ışığında net olarak anlaşılıyor.

İklim modellemesinin babası olarak da adlandırılan Arrhenius, 1908’de “Worlds in the Making” adlı bir eser yayınlar. Bu eserin özellikle 53. ve 63. sayfaları arasında fosil kelimesine rastlamak mümkündür. Yine bu eserde, endüstriyel gelişmelerin atmosferdeki karbondioksit miktarında yaptığı etkiye 54. ve 63. sayfalarda yer veriliyor.

Bugün, insanlığın atmosfere saldığı sera gazları Arrhenius’un düşündüğünün çok ötesinde. Ancak Arrhenius, bir iklim modelini ilk kez ortaya koyan kişi. Dolayısıyla insanlık, iklim değişiminden 1896’da haberdar.

Bugün, endüstri devrimleri öncesine göre Dünya’nın ortalama sıcaklık artışının 1.50C ile sınırlı kalmasının artık imkânsız olduğunu yazan bilim insanları var. 1.20C’ye ulaşmış olarak yaşananları okumakta, izlemekteyiz.

İklim krizini önlemek adına mevcut uygulamaların yetersizliğinin devam etmesi halinde 21. yüzyılın sonuna kadar ortalama sıcaklıkta 2.70C’lik bir artışın gerçekleşebileceği öngörüleri de mevcut.

Arrhenius’un ilham verdiği çalışmalar ilerleyen on yıllarda devam etti.

1938’de, İngiliz mühendis ve amatör meteorolog Guy Stewart Callender “The Artificial Production of Cardon Dioxide and Its Influence on Temperature” başlıklı bir makale yazdı. Makale, yakıt kullanımı ile atmosfere salınan karbondioksit miktarına ilişkin bir veri ile başlıyor.

Aşağıdaki gazete haberi 14 Ağustos 1912’ye ait. Gazete, “Rodney and Otamatea Times, Waitemata and Kaipara Gazette” adlı bir Yeni Zelanda gazetesi. Karbondioksit salınımının sıcaklıkları arttırdığını anlatıyor.

Kaynak: https://archive.nytimes.com/dotearth.blogs.nytimes.com/2016/10/21/coals-link-to-global-warming-explained-in-1912/?smid=nytcore-android-share

1956’da, Kanadalı fizikçi Gilbert Plass atmosfere salınan karbondioksitin atmosferde ısınmaya yol açığını dile getiriyor. Endüstrileşmenin her yüzyılda bir yerkürenin ortalama sıcaklığını 10C artıracağını anlatıyor. ABD’de hükümet yetkililerini uyarıyor ve ısınmanın gelecekte çok önemli sorunlara yol açacağını izah ediyor. Çalışma, aşağıda kopyası sunulan The New York Times gazetesi haberine konu oluyor.

Kaynak: https://www.nytimes.com/1956/10/28/archives/science-in-review-warmer-climate-on-the-earth-may-be-due-to-more.html?searchResultPosition=1

İklim krizi, ekonomi kaynaklı bir olgu. Dünya, 4.5 milyar yıllık tarihinde doğal gelişmelerle farklı evreler yaşıyor. Isınıyor, soğuyor, buzul çağına giriyor, çıkıyor. Canlı yaşamı imkânsız olabiliyor ya da fazlasıyla imkânlı olabiliyor. Ancak, bugün içinde bulunulan evre, insanın kurduğu ekonomik düzenden kaynaklanıyor. Bilim insanları, insanın sebep olduğu bu evreye Antroposen Çağı denmesini öneriyorlar.

Bir süredir, iklimle ilgili yazılar yazıyorum. Amacım, konunun hiçbir şekilde bugüne ait olmadığını anlatmak. Bu nedenle, tarihte yapılmış iklim değişikliği tespitlerine özel yer veriyorum. Bu yazıda da ilk iklim modellemesine ve bu nedenle Svante August Arrhenius’a yer vermek istedim.

İlginçtir ki, iklim krizinin önlenmesine yönelik çabalardan biri olan elektrikli araçlar da bugün keşfedilmedi. Otomobiller zaten elektrikli idi ve daha sonra fosil bazlı yakıt kullanmaya başladılar. Neden? Bu da başka bir yazının konusu olsun.

Geçmişte yapılan çalışmaların hiçbiri bilinmiyor değil. Bunu anlatabilmek için, özellikle ilgili dönemlerin gazete haberlerine yer vermekteyim. Aşağıda kopyalanan haber de The New York Times’tan. Tarih: 2 Ekim 1927. Arrhenius’un ölüm haberi veriliyor. Yani, herkes herşeyden haberdar ve herşeyin farkında.

Kaynak: https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1927/10/03/104225580.html?pageNumber=23

İnsan, neden kendi varlığını riske atacak bir ekonomik düzeni kurdu ve halen sürdürüyor? Heidegger’in anlattığı üzere, felsefe ortaya çıkarken “varlık” tanımlanmadığı için olabilir mi acaba?