İnsanın Doğası Çerçevesinde Sanat ve Medeniyet

Doğada duyduğumuz seslerin belirli bir sistematik düzene sokulmuş halidir notalar. İnsanın doğadan aldığını, ruhunu ve aklını katarak doğaya geri vermesidir müzik.

Sanat, insanın içindeki "iyiyi" dışarı vurmasıdır. O halde sanat ve onun yaratıcısı insan sanat yoluyla hep iyi olana mı hizmet eder?

Sanat, insanın estetik özelliklerinin dışa vurumudur. Estetik, insanın iyi olanı temsil eden yönüdür. Ama bir de kötü var insanın içinde. Bu iyi ve kötü, aynı ruhta, beyinde ve bedende bir arada olabiliyor. Şiirin, faşizmin propaganda aracı olarak kullanılmasını bu iyi ve kötüyü bir arada tutma özelliği olarak görmek mümkün mü?

Nüve, herhangi bir şeyin doğasını meydana getiren kaynaktır. İnsanın nüvesinde iyi tarafı olan estetik ve kötü tarafı olan vahşet, yıkım, acımasızlık, bencillik, v.s. de var. İyi ve kötü, her bireyde farklı ölçeklerde barınıyor. İyinin ve kötünün tanımlanmasında insanın mutabık kaldığı tanımlamalar yok. Tarihsel süreçte, genel kabul gören fikirler ve yaklaşımlar dönemsel olarak ortaya çıkıyor ve yaşam süreleri var.

Doğasında estetik ve estetikle beraber sanat üretebilme gücü olan insan yıpratma gücünü de aynı bünyede barındırıyor. Nüvesinde, yani doğasının kaynağında hissetme ve düşünme gücü var.

İyi olanı tanımlama eğilimim estetik ve sanattan yana. Bu kaynağın yönleniş biçimiyle insanlık iyinin ve kötünün arasında sürdürüyor var oluş macerasını. Yönleniş, var oluşunun şeklini, formatını, biçimini belirliyor.

Hangi yönün her bireyde ağır bastığını aile içinde yaşanan ve yaşatılan kavramlar, okul yaşamında sindirilen anlayışlar ve yaşam boyunca sosyal çevrelerde etkisi altında kalınan kişilerin ve toplulukların hisleri ve düşünceleri belirliyor.

Medeniyetler, iyi olana yaklaştıkları ölçüde doğabiliyor, gelişebiliyor ve olgunlaşabiliyor. Ancak, daha sonra kötü olanın tuzağına düşebiliyor.

Medeniyet kurmak ile topluluk oluşturmak, ülke yaratmak, devlet kurmak arasında çok büyük farklar var. Medeniyet kurabilmek, diğer yapılanmalardan çok daha derin, çok daha karmaşık, çok daha yaratması zor ve uzun bir sürece işaret ediyor. Yeryüzü çok sayıda ülkenin kuruluşuna ve yok oluşuna tanıklık etti ama çok daha az sayıda medeniyetin kuruluşuna ve yok oluşuna ev sahipliği yaptı. Toplumların niteliksel yaşam döngüleri, medeniyetlerin varlığının, kalitesinin ve ömrünün belirleyicisi oluyor.

Yunan tragedyalarında öldürme, vahşet, kanlı olaylar gibi insanın doğasındaki kötü özellikler sahnedeki koro tarafından bildirilir, oyuncular tarafından canlandırılmazdı. Tarihin en önemli medeniyetlerinden birini kurmuş olan Yunan'da, kötü olanın sanat yoluyla sahnelenmesi istenmemiş. Kötü olan, arka plana atılmış. Aiskhylos, Sophokles, Euripides tercihlerini iyiden yana kullanmışlar. Başka bir anlatımla, şiirin faşizme alet edilmesi gibi iyi olanın kötüye hizmet etmesini istememişler.

Araplar da bir altın çağ yaşadılar. Bilime ve sanata, yani iyi olana hizmet ettiler bir dönem ama sonra yarattıkları medeniyeti medeniyetsizleştirme sürecine soktular. Süreç, iyiyi üretemeyen ve ona hizmet edemeyen bir karanlığa sürükledi onları.

Avrupa, Rönesans ile çıktı müthiş bir karanlıktan. İnsanın hissetme ve düşünme gücünü doğasındaki estetiği ve sanatı güçlendirmek için kullandılar. Bugün, müzelerinde izlemeye doyamadığım resimleri, heykelleri ve konser salonlarında dinlemeye doyamadığım bestelerini yarattılar.

İnsan topluluklarının bireysel nüvesindeki hislerinin ve düşüncelerinin iyi olanları, sosyal etkileşim süreçleri sonucunda kolektif bir şekilde iyi olana dönüşebildiği sürece medeniyetler yaratılabiliyor ve geliştirilebiliyor.

Toplumların kolektif tercihleri, zaman içinde iyiden kötüye ya da kötüden iyiye kayabiliyor. Kötü olanın ağır basması sonucu diktatörler iktidara gelebiliyor ama nüvesindeki hissetme ve düşünme gücünü doğasında iyi olanı hakim kılmak için uzun bir süre seferber etmiş olan bir toplumsal etkileşim hızlıca iyi olana dönüşü sağlayabiliyor. Alman toplumu, bunun bir örneğini sunuyor.

Toplumsal yaşam döngüleri çok uzun ve bireysel yaşam döngüleri iyi olana da, kötü olana da ya da her ikisinin arasında yaşanan bir sürece de denk gelebiliyor. Önemli olan, bireyin kendi yaşam döngüsünde iyiye hizmet etmiş olarak içindeki his ve düşünce nüvesini doğasında yansıtabilmesi. Zira, uzun bir medeniyet yolculuğunda yaptıklarının sonuçlarını çoğunlukla göremiyor birey. Arkadan gelenler ise, medeniyetten, iyiden, kötüden, türünün hislerinin ve düşüncelerinin tarihinden hiç haberi olmadan "sıfırdan" başlıyor her şeye.

Fotoğraf: Arda Tunca