Solon'un Ekonomik Reformları

Bir dönemin Yunan ve Anadolu medeniyetlerinin kültürü Homeros'un şiirsel bir formatta anlattığı Troya Savaşı'nın hikayesiyle şekillendi. Batı medeniyetinin önemli bir kesiti ilerleyen yüzyıllarda İlyada ve Odysseia'den ilham aldı.

Ozan Homeros'un anlattığı destanların M.Ö. 750-725 arasında yazılı metin haline dönüştürüldüğü tahmin ediliyor. M.Ö. 700'ler civarında Hesiod'un şiirleri de Yunan medeniyeti üzerindeki etkilerini göstermeye başlamıştır.

Homeros'un şiir yoluyla anlattığı dönemin hangi tarihlere denk geldiği hakkındaki iddialar M.Ö. 1.400-1.100 tarih aralığında değişiklik göstermektedir. Tarihçilerin ağırlıklı olarak üzerinde mutabık kaldıkları dönem M.Ö. 12. yüzyıla işaret etmektedir.

Bugüne ışık tutabilme özelliğiyle antik dönemi esas alarak bir ekonomi ile ilgili bir beyin jimnastiği yapacak olursak, Homeros'un tasvir ettiği dönemin ekonomik ilişkilerinde piyasa dengelerinin olmadığını görebiliriz. Piyasa yerine, hediye, hırsızlık, ödül, v.s. yöntemleriyle servetin dağıtımı söz konusudur.

Homeros'un dünyasında ekonominin temel unsuru hane halkıdır. Hane halkı, aile ve köleleriyle arazisini işletmektedir. Homeros'ta zanaatkarlar ve tüccarlar da vardır ama ekonomik varlığın temeli hane halkıdır. Tarlasında üretim faaliyetlerinde bulunan hane halkına kıyasla zanaatkar ve tüccar ikinci derecede önemlidir. Özellikle ticaret, düşük nitelikli ve aşağı bir faaliyettir. Diğer bir ifadeyle, esas olan üretmektir. Almak ve satmak faaliyetinin değeri ve ekonomik katkısı üretmekle aynı olamaz.

Homeros'un çağdaşı olan Hesiod'un ekonomi ile ilintili olan eseri İşler ve Günler'dir. Eser, 800 mısradan oluşan bir şiirdir. Şiir, insanlığı altın, gümüş, bronz, kahramanlık ve demir olmak üzere beş çağ altında değerlendirir. İşler ve Günler, emeğe değer veren anlatımlara sahiptir ve didaktiktir. Tembelliğe, işe yaramazlığa ve adaletsizliğe eleştiri getirmektedir.

İşler ve Günler'de Hesiod, kardeşi Perses'e tarım ile ilgili konularda ahlaki nitelikli tavsiyelerde bulunmaktadır. Perses'in nasıl bir yaşam sürmesi gerektiğini anlatmaktadır. Meşhur Pandora'nın kutusu efsanesi de kötü olana örnek teşkil etmesi amacıyla Prometheus ve Pandora'nın hikayelerinin anlatımıyla İşler ve Günler'de kendine yer bulmuştur.

İşler ve Günler üzerinde çalışmalar yapan akademisyenler, Hesiod'un Yunan topraklarında yaşanmış olan bir tarım krizinden ilham alarak eseri meydana getirdiğini düşünmüşlerdir. Tarım krizi, tarım faaliyetleri için yeni arazi arayışlarının başladığı kolonyal bir istila dönemine de işaret etmektedir.

Yunanistan, M.Ö. 7. ve 4. yüzyıllar arasında edebiyat, bilim ve felsefede önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönem geçirmiştir. Thales, Pytagoras, Aeschylus, Sophocles, Euripides, Herodotus, Thucydides, Xenophon, Plato gibi isimler bu dönemin entellektüel gelişiminin ürünleridir.

Atina anayasasına göre, Atina şehir devletinin şehir hizmetlerini, askeri ve dini düzenlemelerini hayata geçirmekle yükümlü dokuz kişiden oluşan bir heyet bulunmaktadır. Bu heyetin üyelerine "archon" denmektedir. Solon, M.Ö. 594'te bu heyetin bir üyesi olarak atanır. Solon'un M.Ö. 640-560 yılları arasında yaşamış olduğu tahmin edilmektedir. Solon'un göreve atandığı tarihte Yunanistan finansal ve sosyal bir krizin içindedir.

Solon, dönemin yedi akil insanı olarak anılan kişilerinden biridir. Diğerleri, Cleobulus, Chilon, Bias, Thales ve Pittacus'tur.

Batı’da, anayasal hükümet oluşumu ile ilgili temellerin atılmasında Solon'un Atina'da hayata geçirdiği uygulamaların rolü büyüktür. Solon'un reformlarıyla toprak sahiplerinin oluşturduğu aristokrat sınıfın gücü zayıflatılmıştır. Seçime dayalı bir demokratik düzenin temelleri atılmıştır. Toprakların mülkiyeti yeniden düzenlenmiş ve paylaştırılmıştır. Çok sayıda kanun yeniden yazılmıştır. Gümüşten yapılan yeni bir para tedavüle girmiştir. Atina'nın ticari donanması büyütülmüş ve güçlendirilmiştir. Böylece Atina, mukayeseli üstünlüğü olan zeytinyağı üretimindeki gücünü kullanarak zeytinyağı ihracatını güçlendirmiş ve karşılığında tahıl ürünleri ithal etmiştir. Eski düzenin kendi kendine yetmeye dayalı ekonomi anlayışı kırılmıştır. Dış ticaretin teorisyenlerinden Ricardo'nun antik dönemin ticaretini de inceleyerek fikirlerini oluşturduğuna hiç şüphe yok.

Solon'un demokrasi üzerine reformları demokrasi ve ekonomi arasında günümüzde yapılan tartışmaların antik çağdaki şeklini yansıtmaktadır. Özellikle borçlanma mekanizmasıyla ilgili olarak "seisachtheia" kurallarıyla Draco tarafından geliştirilmiş olan borç köleliği sistemine son verilmiştir.

Kaynak: https://www.loc.gov/item/2007684401/

Draco'nun kanunlarında borcunu ödeyemeyen kişi, borcun alacaklısına sahip olduğu araziyi veriyor ve alacaklının kölesi olarak aynı arazide çalışıyor ve tarımsal ürünün 1/6'sını alacaklıya veriyordu. Eğer borç miktarı borçlunun sahip olduğu servetin değerinin tamamının üzerinde ise, borçlunun ailesi de alacaklının kölesi statüsüne düşürülüyordu. Borçlunun özgürlüğü, borcun teminatı olarak kanunen kabul görmekteydi.

Seisachtheia kanunları, Atina'daki tüm borçları sildi. Draco'nun kanunları nedeniyle köle konumuna düşmüş herkese özgürlükleri geri verildi. Borçlanmalarda kişisel özgürlüğün borcun teminatına sayılmasına olanak veren tüm kurallar kaldırıldı. Arazi mülkiyetinde tavan uygulamasına geçildi. Böylelikle, güçlü ailelerin adaletsiz ölçüde arazi mülküyeti hakkına sahip olması engellendi.

Solon'un reformları sınıfsal ayrımların keskinleşmesi ve politik bir ayaklanmanın nedeni oldu. M.Ö. 480'de Atina Perslerin eline düştü. Bu tarihten önce, pek çok Yunan şehir devleti Persler ile savaşlar yaşamıştı.

Atina'nın güçlü ticaret filosu, diğer Yunan şehir devletlerinin Atina etrafında toplanmasına ve ortak bir filo oluşturmalarına neden oldu. Bu filo, M.Ö. 477'de kuruldu ve Delian Birliği adını aldı. Sparta, Atina'nın en büyük rakibi konumundaydı. M.Ö. 431'de Atina ve Sparta arasında Peloponnes Savaşı patlak verdi. M.Ö. 404'te Sparta savaşın galibi oldu ve Atina merkezli filo dağıldı.

Pers Savaşı ile Peloponnes Savaşı arasında geçen 40 yıllık süreç Atina'da barış ile geçen yıllardı. Bu döneme, M.Ö. 461 ila 430 yılları arasında Atina'yı yöneten Pericles'in adı verildi ve Pericles Dönemi dendi. Bu dönem tarihe Atina'nın altın çağı olarak da geçti.

Pericles, Doğu Akdeniz'de korsanlık faaliyetlerini sonlandırdı. Böylece, ticaretin süratle gelişmesi sağlandı. Ticari tarım ve üretim gelişti. Bankacılık, kredi mekanizması, paranın değişimi, emtia spekülasyonu ve tekel gücü gibi kavramlar kendilerine yer buldular.

Bazı iktisat tarihçileri Pericles Dönemi'nde karmaşıklaşan ekonomik ilişkilerin hemen hemen Rönesans sonrası Avrupa'sına kadar geçen sürede hiç bu kadar yoğun ve süratli bir şekilde evrilmediğini öne sürdüler.

Pericles Dönemi, büyük inşaat projelerinin hayata geçirilmesine de sebep oldu. Atina'daki Parthenon Pericles Dönemi'nin eseridir. Eser, Atina demokrasisinin, antik Yunanistan'ın ve batı medeniyetinin sembolü haline gelmiştir. İnşası M.Ö. 447'de başlamış ve M.Ö. 438'de bitmiştir. Süsleme çalışmaları M.Ö. 432'ye kadar devam etmiştir. 1458’deki Osmanlı işgali sonrasında, 1460'tan itibaren Parthenon'un camiye dönüştürüldüğünü de not düşelim.

Pericles Dönemi'ne uzanan yol Solon ile başlamıştır. Solon, yaklaşık olarak M.Ö. 621'de Draco tarafından yazılmış olan Atina anayasasının yok edilmesini amaçlamıştır. Draco'nun Atina anayasası demokratik değildir. Son derece sert ve acımasızdır. Hatta, mürekkep yerine kanla yazıldığı rivayet edilmiştir.

Ekonomik ve siyasi gelişmeler tarih boyunca iç içe geçerek birbirlerini etkilemiştir. Bu gelişmeler, zaman zaman savaşların nedenleri de olmuştur. M.S. 2023 itibariyle yaşadıklarımız da farklı değil. Örneğin, yine Yunanistan’dan bir örnekle Tukidides de bugünün uluslararası ilişkilerine ayna tutuyor. Geçmiş, bugünün ve geleceğin aynası.